Nhân dịp năm mới Quý Mão 2023, mừng Đảng mừng Xuân, mừng đất nước đổi mới, đồng chí Đào Ngọc Dung, Ủy viên BCH Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội dành thời gian trao đổi với phóng viên Tạp chí Lao động và Xã hội về kết quả thực hiện các chính sách an sinh xã hội, lao động, việc làm và mục tiêu phát triển thị trường lao động linh hoạt, đồng bộ, bền vững, hiện đại.

Chúng ta đã trải qua năm 2022 có rất nhiều biến động và diễn biến khó lường ở trong nước cũng như trên thế giới, đặc biệt là hậu quả của đại dịch COVID-19 và tình hình khó khăn trong sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp đã ảnh hưởng rất lớn đến đời sống của nhân dân, người lao động. Trong bối cảnh đó, các chính sách an sinh xã hội và sự lãnh đạo linh hoạt, sáng suốt của các cấp ủy Đảng, sự chỉ đạo, điều hành quyết liệt của Chính phủ và Quốc hội, Đảng, Nhà nước đã ban hành rất nhiều chính sách nhằm khôi phục và phát triển kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội và đời sống của nhân dân mà trong đó có nhiều chính sách chưa có tiền lệ.

Bộ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung

Chỉ trong ba năm qua (2020 - 2022), chúng ta đã ban hành hàng chục chính sách để duy trì mặt bằng chung cho đời sống nhân dân, đảm bảo các chính sách đối với người có công, các hộ nghèo, hộ cận nghèo, các đối tượng bảo trợ và hỗ trợ đối với trẻ em bị ảnh hưởng do bị mồ côi do các tác động đại dịch COVID-19. Đặc biệt, trong ba năm qua, từ Nghị quyết 30 của Quốc hội, Chính phủ đã ban hành 06 nghị quyết và quyết định nhằm trực tiếp hỗ trợ người lao động, người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19.

Với các nghị quyết và quyết định chưa có tiền lệ này, chúng ta đã huy động tới 104 nghìn tỷ đồng để hỗ trợ 68,67 triệu lượt người và trên 1,4 triệu người sử dụng lao động trong đại dịch COVID-19. Chính thông qua việc hỗ trợ này đã góp phần là khôi phục lại sản xuất, ổn định đời sống nhân dân, đặc biệt là duy trì chuỗi cung ứng lao động trong lĩnh vực sản xuất kinh doanh, khu công nghiệp. Việc duy trì lực lượng lao động đã góp phần quan trọng vào ổn định và cải thiện từng bước đời sống của nhân dân, của người lao động.

Khi ban hành các chính sách đặc thù hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động trong đại dịch COVID-19 và hậu COVID-19 thời gian vừa qua chúng ta cải tiến rất nhiều. Cải tiến từ quy trình ban hành văn bản, hồ sơ, thủ tục cho tới việc thực hiện với một tinh thần cố gắng nhanh nhất, gọn nhất và dễ tiếp cận nhất cho người lao động và người sử dụng lao động.

Đặc biệt, điểm mới của 2 năm qua là chúng ta đẩy nhanh việc ứng dụng tiến bộ công nghệ vào đây và thực hiện chi trả chủ yếu qua tài khoản của người lao động trên cơ sở các cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, các cơ sở dữ liệu mà ngành bảo hiểm có. Ví dụ như khi thực hiện Nghị quyết 116/NQ-CP, chúng ta chi tới 41.000 tỷ đồng nhưng chỉ hỗ trợ trong vòng có 03 tháng, nếu như cũng với số tiền này chúng ta thực hiện chi trả thủ công thì có khi mất cả năm mà không xong.

Điều quan trọng là thông qua các cơ sở dữ liệu và tài khoản việc chi trả không chỉ nhanh mà còn minh bạch và khắc phục được tình trạng gian lận và dối trá trục lợi chính sách, đưa chính sách đến với người lao động nhanh và đúng thời điểm mà người lao động đang cần…

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung:

Tôi cho rằng việc xây dựng các chính sách vừa qua là chủ yếu mới chỉ mang tính chất tình thế, trong đó có nhiều chính sách có tính chất là giải quyết những việc trước mắt, tức thì. Vấn đề quan trọng hiện nay là chúng ta phải tính đến một bài toán căn cơ, lâu dài hơn trong xây dựng mạng lưới chính sách xã hội hay còn gọi là lưới an sinh xã hội.

Hiện nay, lưới an sinh xã hội của chúng ta đang duy trì sự đảm bảo mức độ hỗ trợ tối thiểu nhưng thời gian tới sẽ phải tính toán tới duy trì mặt bằng, nhưng đòi hỏi cao hơn một bước, đó là các chính sách có thể đảm bảo cho người dân, người lao động được ba yếu tố: Phòng ngừa rủi ro, khắc phục rủi ro và chủ động ứng phó với rủi ro. Khi đó, lưới an sinh của chúng ta và chính sách xã hội của chúng ta sẽ đảm bảo bền vững và toàn diện.

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung: 

Năm 2022 và cả cuối năm 2021 - là những năm đã dặt ra thách thức vô cùng lớn khi đại dịch COVID-19 và khủng hoảng kinh tế đã tấn công vào các khu công nghiệp, thành trì quan trọng của nền sản xuất, đặc biệt là tại khu vực phía Nam. Khi đó, điều mà chúng ta lo nhất chính là đứt gãy chuỗi cung ứng lao động.

Thế nhưng bằng rất nhiều cách làm khác nhau, sáng tạo và linh hoạt cùng sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, đặc biệt là sự nỗ lực của người dân và doanh nghiệp. Đến giờ này, chúng ta khẳng định rằng chúng ta không những không để đứt gãy chuỗi cung ứng lao động mà đã khôi phục chuỗi cung ứng lao động một cách nhanh chóng và ổn định. Qua tổng kết, chúng tôi thấy rằng thị trường lao động của chúng ta ổn định nhanh hơn so với dự báo của quốc tế và nhanh hơn so với chính dự báo của chúng tôi khoảng 6 tháng, thị trường lao động chúng ta ổn định tương đối tốt cả về quy mô và chất lượng. Tuy nhiên, vẫn còn có tình trạng thiếu hụt lao động cục bộ, nhất là thiếu hụt lực lượng lao động có trình độ kỹ thuật cao.

Trong những tháng cuối năm 2022 có khoảng trên 600 doanh nghiệp bị ảnh hưởng, thu hẹp đơn hàng khiến khoảng 53.000 lao động mất việc. Tuy nhiên, các doanh nghiệp có nhu cầu tuyển dụng mới lao động là trên 300.000 lao động. Như vậy, vấn đề quan trọng ở đây là xảy ra tình trạng nơi thì thiếu lao động cục bộ nhưng có nơi thì thừa cục bộ. Do đó cần nhất, điều tiết cung- cầu lao động cho phù hợp, là vấn đề quan trọng nhất.

Ký kết Chương trình phối hợp phát triển thị trường lao động

Trong năm 2023, dự báo tình trạng thiếu lao động cục bộ sẽ tiếp tục diễn trong Quý 1, Quý 2. Theo chúng tôi đã tính toán thì, nhu cầu tuyển dụng của các doanh nghiệp khoảng 350.000 - 400.000 lao động ở các lĩnh vực khác nhau.

Vấn đề quan trọng là các doanh nghiệp phải có bài toán để giữ chân, thu hút người lao động. Đặc biệt, chúng ta phải có bài toán để đào tạo, đào tạo lại lực lượng lao động, đặc biệt là đào tạo đội ngũ có chất lượng cao, những người có kỹ năng cao để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của doanh nghiệp.

Tôi cho rằng thời gian tới chúng ta sẽ gặp rất nhiều thách thức, áp lực, đặc biệt là trong bão lạm phát của thế giới thế. Trong bối cảnh thu hẹp thị trường lao động, những thách thức với doanh nghiệp sẽ dẫn đến thách thức về lao động và đi liền là thách thức về an sinh xã hội. Do đó, hai vấn đề việc làm và an sinh xã hội sẽ cần giải quyết đồng bộ và đều phải tiến hành đồng thời.

Cụ thể, chúng ta sẽ phải đối mặt với năm vấn đề lớn:

Thứ nhất là thời gian tới Việt Nam sẽ là một trong những nước có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất, điều này buộc chúng ta phải tính toán đến thị trường lao động, đến việc làm cho người trẻ, cho người cao tuổi có nhu cầu, có sức khỏe để tận dụng tiềm năng của họ.

Thứ hai là thách thức từ vấn đề lao động di cư, lao động khu vực phi chính thức.

Thứ ba là tác động của biến đổi khí hậu sẽ tác động rất quyết liệt đến thị trường lao động, đến đời sống của người lao động. Chúng ta phải tính toán ngay và đi sớm hơn so với tác động của biến đổi khí hậu.

Thứ tư là vấn đề thị trường lao động đang chuyển đổi, nhất là khu vực nông nghiệp sang khu vực công nghiệp. Hiện nay, việc chuyển đổi này của chúng ta phần lớn là việc làm thiếu bền vững thì chúng ta phấn đấu tới đây là việc làm thỏa đáng và bền vững hơn.

Thứ năm là chúng ta đặt ra rất nhiều khát vọng và mục tiêu đến năm 2045 để Việt Nam trở thành quốc gia có nền công nghiệp phát triển, giầu có thịnh vượng, nhưng muốn thực hiện được thì việc đầu tiên nhất là phải quan tâm đến vấn đề chuyển đổi nguồn nhân lực mà việc chuyển đổi này cần đi trước một bước.

Việc đào tạo lại lực lượng lao động sẽ đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của doanh nghiệp

Năm 2023 và những năm tới, việc hình thành một thị trường lao động linh hoạt, đồng bộ, hiện đại, bền vững và mang yếu tố hội nhập phải đi cùng với xây dựng và phát triển một hệ thống chính sách an sinh xã hội toàn diện, bao trùm và bền vững. Hai vấn đề này phải được tiến hành đồng bộ. Chúng ta làm một cách căn cơ và quan trọng hơn là xây dựng một khung chính sách đồng bộ, không để xảy ra tình trạng gặp đâu hay đấy và thấy gì khó khăn thì gỡ, mà chúng ta xây dựng chiến lược một bài bản hơn, căn cơ hơn trong thời gian tới.

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung:

Điều tôi rất mong muốn là chúng ta phải xây dựng được một nghị quyết chuyên đề về chính sách xã hội với một tầm nhìn thông thoáng hơn, toàn diện hơn, bao trùm hơn đến năm 2035 và tầm nhìn đến 2045. Khi có Nghị quyết này rồi chúng ta thể chế bằng các luật, hệ thống chính sách.

Trọng tâm trong năm 2023, cùng với Bộ luật Lao động, Bộ sẽ tiến hành sửa hai luật: Luật Bảo hiểm xã hội và Luật Việc làm sẽ là yếu tố then chốt nhất của toàn bộ hệ thống lao động việc làm của chúng ta trong thời gian tới.

Tới đây, vấn đề chuyển đổi nguồn nhân lực cần phải đi trước một bước

Đi liền với giải quyết những vấn đề liên quan đến hệ thống chính sách về xã hội thì khi đó chúng ta sẽ đi một cách vững vàng hơn và thể hiện khát vọng của chúng ta thực hiện được phương châm và chỉ đạo của đồng chí Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng: “Chúng ta không hy sinh tiến bộ, công bằng xã hội để đánh đổi lấy phát triển kinh tế đơn thuần”. Sự tiến bộ, công bằng xã hội phải bắt đầu từ các chính sách, từ những công việc cụ thể với một tư duy, tầm nhìn xa hơn nhưng hành động phải mau lẹ hơn. Chúng ta bắt đầu từ những công việc cụ thể và từ chủ trương xây dựng khung khổ chính sách. Đó là những vấn đề chúng tôi trăn trở hiện nay.