Vừa qua, Vụ Pháp chế (Bộ Y tế), Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá và HealthBridge Việt Nam phối hợp tổ chức hội thảo trao đổi thông tin về các kiến nghị liên quan đến quản lý thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng để có thêm những thông tin cần thiết và các ý kiến tham vấn của các chuyên gia, các nhà khoa học, các tổ chức quốc tế và các đối tượng có liên quan đến việc sử dụng các sản phẩm này. Qua đó, chúng ta có cái nhìn khoa học, khách quan, thực tiễn về vấn đề sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng trên nền tảng nền tảng khoa học về y tế công cộng và sức khỏe người dân.

Tại hội thảo, các đại biểu đã được nghe chuyên gia, cán bộ kỹ thuật đến từ Bộ Y tế và một số tổ chức quốc tế, Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá thông tin về: Các chiến lược mới của ngành công nghiệp thuốc lá và thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng; Một số điểm quan trọng và khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới về các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới; Thực trạng và kiến nghị về vấn đề cai nghiện thuốc lá tại Việt Nam; Vấn đề bảo vệ người tiêu dùng và trẻ em trước các thông tin, tác động bất lợi của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng; Quản lý thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng: Kinh nghiệm quốc tế và khuyến cáo đối với Việt Nam.

Phát biểu khai mạc tại hội thảo, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế Nguyễn Huy Quang cho biết, kể từ khi Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá được Quốc hội thông qua và triển khai thực hiện đến nay Việt Nam đã đạt được những thành tựu vượt bậc và được thế giới đánh giá cao, đó là việc tỷ lệ người sử dụng thuốc lá ở độ tuổi thanh thiếu niên ở nước ta đã giảm 2%. Việc chúng ta thực hiện tốt công tác phòng chống tác hại của thuốc lá đồng nghĩa với việc người sử dụng thuốc lá và việc kinh doanh các sản phẩm thuốc lá giảm sút. Chính vì vậy, các công ty sản xuất thuốc lá, đặc biệt là các công ty đa quốc gia tìm mọi cách để số người hút thuốc lá, lợi nhuận từ việc sản xuất, kinh doanh thuốc lá tiếp tục được giữ vững và nâng cao.

Bên cạnh thuốc lá truyền thống đã xuất hiện hai loại thuốc lá thế hệ mới là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Để cạnh tranh với thuốc lá truyền thống và tiếp cận với thế hệ trẻ, các công ty này dùng mọi hình thức vận động, thuyết phục, thậm chí là can thiệp vào quá trình xây dựng chính sách của các quốc gia, trong đó có Việt Nam để chúng ta thừa nhận và chấp nhận các sản phẩm này được sản xuất, nhập khẩu, lưu hành một cách chính thống trên thị trường.

Vừa qua đã có 3 tổ chức phi chính phủ nhận tài trợ của các công ty đa quốc gia trong đó có các công ty sản xuất thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng có đơn kiến nghị gửi Thủ tướng Chính phủ đề cập đến việc coi hai loại thuốc lá trên là biện pháp để giảm tác hại của thuốc lá truyền thống, người dùng nó có thể thay thế, cai nghiện được thuốc lá truyền thống và đề nghị Việt Nam cho phép sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Văn phòng Chính phủ đã có văn bản gửi Bộ Y tế, đề nghị Bộ Y tế phối hợp với các Bộ, ngành liên quan nghiên cứu để có báo cáo chính thức với Thủ tướng Chính phủ về vấn đề này.

Bộ Công thương cũng đã đề xuất thí điểm cho phép các công ty đa quốc gia có thể nhập khẩu các loại thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng để sử dụng tại Việt Nam. Bộ Y tế đã có công văn gửi Văn phòng Chính phủ đề xuất chúng ta không nên thí điểm đối với trường hợp này và cần có các biện pháp mạnh để cấm nhập khẩu, sản xuất cũng như sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng tại Việt Nam, bởi các tác hại của nó không thua kém gì thuốc lá truyền thống. Bên cạnh đó còn có nhiều tác hại liên quan đến an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, trong đó có lợi dụng việc sử dụng thuốc lá điện tử để sử dụng các chế phẩm ma túy, hay dược tính không an toàn của thuốc lá điện tử khi sử dụng.

Đồng tình với quan điểm này, bà Nguyễn Hạnh Nguyên, Quản lý Chương trình phòng chống tác hại thuốc lá và bệnh không lây, Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam cho rằng: Trên thực tế các sản phẩm thuốc lá mới đang nhắm vào giới trẻ để tạo ra một thế hệ nghiện thuốc mới. Việc sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng không an toàn cho trẻ em và thanh thiếu niên và thanh niên.

Trước những nguồn lợi nhuận khổng lồ, nhiều nhà sản xuất và phân phối thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đã sử dụng mạng xã hội như một kênh truyền thông chính, nhắm vào nhóm đối tượng trẻ. Hàng loạt “chiêu trò” đã được sử dụng như không kiểm tra độ tuổi khi bán sản phẩm, thuê các KOL quảng cáo, tổ chức các sự kiện nghệ thuật để tiếp thị, sản xuất nhiều loại hương vị khác nhau… Trong bối cảnh giãn cách xã hội do COVID-19, quảng cáo mạng xã hội càng có cơ hội phát triển và tiếp cận gần hơn với đối tượng tiềm năng.

Với chiêu thức quảng cáo đánh trúng thị hiếu của giới trẻ, các nghiên cứu cho thấy hút thuốc lá mới đã làm giảm hoặc cản trở việc cai thuốc lá ở cấp độ quần thể thông qua việc sử dụng kép (xen kẽ giữa thuốc lá truyền thống và thuốc lá điện tử/thuốc lá nung nóng) hoặc cả 3 loại này.

Để thu hút người sử dụng, các hãng thuốc lá quảng cáo thuốc lá điện tử có tác dụng cai nghiện thuốc lá truyền thống, không gây hại; kèm theo đó là nhiều chiêu thức bán hàng trên mạng xã hội nhằm vào giới trẻ như: giá thành rẻ, tạo xu hướng thời thượng cho sản phẩm; thiết kế sản phẩm hiện đại, bắt mắt, đa dạng kiểu dáng và kích thước; đóng gói như kẹo; nhiều hương vị... tạo ấn tượng của thanh thiếu niên về sản phẩm- tạo động lực thúc đẩy sử dụng. Mục đích của ngành công nghiệp thuốc lá là tìm kiếm người hút thuốc (khách hàng) thay thế (do 50% số người hút thuốc lá trưởng thành sẽ tử vong sớm).

Một khảo sát mới về sử dụng các loại thuốc lá thế hệ mới ở giới trẻ do HealthBridge và Hội Y tế công cộng thực hiện tháng 7-2020 cho thấy giới trẻ bị ảnh hưởng lớn bởi các chiến lược quảng cáo.

Một nam thanh niên 22 tuổi được hỏi trong khảo sát cho biết “Mình coi các quảng cáo các sản phẩm mới, các thứ về các loại hương vị thì mình cũng thấy tò mò về mua, về dùng thử mình lại thích, sau đấy mình dùng nhiều hơn“.

Một bạn nữ 21 tuổi trong Khảo sát của về Sử dụng thuốc lá mới ở giới trẻ bày tỏ: “Em thấy thứ nhất là nó tiện hơn thuốc lá. Thứ hai là em thấy nhiều kiểu dáng, mẫu mã đẹp. Trông nó rất là kiểu ăn chơi!”.

Thống kê tại nhiều quốc gia trên thế giới, lượng người chủ yếu sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng nằm ở độ tuổi thanh thiếu niên. Thống kê sau 7 năm nghiên cứu tại Mỹ, tỷ lệ thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử tăng từ 1,5% (2011) lên đến 27,5% (2018). Ở Romania, tỷ lệ dùng sản phẩm này tăng từ 6,7% (2013) lên 8,2% (2017), ở Italy tăng từ 8,4% (2014) lên 17,5% (2018). Ở Hàn Quốc, chỉ sau một năm ra mắt thị trường, 2,8% thanh niên độ tuổi từ 12 - 18 thừa nhận đã sử dụng thuốc lá nung nóng. 

Tại Việt Nam, theo điều tra GATS 2015, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử là 0,2%. Tuy nhiên sau 5 năm, con số này tăng lên 2,6%, chỉ tính riêng trong độ tuổi vị thành niên.

Phân tích về tác hại của loại hàng cấm này, ThS. Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam khẳng định, nicotine có trong thuốc lá nói chung, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng nói riêng gây hại nghiêm trọng đến sức khỏe người hút và người bị phơi nhiễm. Chất này còn gây ra biến chứng bất thường ở trẻ sơ sinh như đột tử, giảm thính lực, ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ.

Đối với trẻ vị thành niên, nicotine gây mất kiểm soát, kém tập trung, trí nhớ giảm sút. Thậm chí, một số loại thuốc lá còn tiềm ẩn nguy cơ trộn ma túy, ảnh hưởng xấu đến thể chất và tinh thần của người hút. Chính vì vậy, cần hạn chế tối đa sự tiếp xúc của giới trẻ đối với mặt hàng này.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) kết luận: “Không giống như các dược phẩm chứa và không chứa nicotine đã được thử nghiệm có tác dụng giúp bỏ thuốc lá, WHO không xác nhận thuốc lá điện tử giúp hỗ trợ cai nghiện”.

Chính vì vậy, song song với công tác quản lý, kiểm soát và ngăn chặn nội dung quảng cáo các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng trên không gian mạng, đại diện Vụ Pháp chế, Bộ Y tế nêu khuyến nghị: “ Việt Nam nên cấm hoàn toàn mua bán, kinh doanh thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Việc ngăn chặn hiệu quả ngay từ đầu sẽ tốt hơn là cho phép thí điểm, dẫn đến nguy cơ phát triển sản phẩm mới song song với thuốc lá điếu thông thường”. Có thực hiện cấm mọi loại thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng tại Việt Nam thì chúng ta mới thực hiện được chính sách an sinh xã hội và các cam kết của Việt Nam với Liên hợp quốc và các tổ chức quốc tế là phát triển bền vững, không có ai bị bỏ lại phía sau, trước hết là bảo đảm quyền được sống trong một môi trường có không khí trong lành, không bị ảnh hưởng bởi tác hại của thuốc lá đối với tính mạng và sức khỏe của con người.

 Thảo Lan